Beyoğlu’nda Beyaz Ruslar… Kim bunlar? Nereden Geldiler?
1917 Rus devriminin ardından Rus İç Savaşı’nı başlatan Beyaz Ordu, 1920 yılında Kızıl Ordu’ya kaybetmeye başladığında, ordu mensupları aileleriyle beraber ülkelerinden kaçarak dünyanın çeşitli bölgelerine göç etmeye başladı. Kendilerini destekleyen itilaf devletlerinin kontrolünde olan İstanbul da, kaçan Rusların ilk sığınaklarından birisiydi. Rus çarına sadık olmaları sebebiyle Beyaz Ruslar olarak isimlendirilen iki yüz bin mülteci İstanbul’a geldi. Bunların kimisi kısa bir süre, kimisi ise yıllarca Beyoğlu’nda yaşadı…
İstanbul’a gelen Beyaz Rusların büyük bir bölümü için Türkiye yalnızca köprü oldu. Yıllar içerisinde Avrupa başta olmak üzere dünyanın çeşitli yerlerine gittiler. Ancak gitmeden önce İstanbul’a birçok şey kattılar. Temelli kalanlarsa, Beyoğlu semti başta olmak üzere İstanbul’un kent kültüründe halen görebileceğimiz önemli izler bıraktı. 1936 yılında tanınan hakla da birçoğu T.C. vatandaşlığına geçti.
Beyaz Ruslar’ın çoğu İstanbul’u “köprü” olarak kullanmış, sonuçta denizaşırı ülkelere yerleşmişti. İstanbul’da kalanlarsa işlerini sağlam tutarak yatırım yapanlar ya da bir Türk’le evlenenlerdi. Bir süre sonra kalanların tümü T.C. uyruğuna geçti.
Beyoğlu’nda Beyaz Ruslar, Jak Deleon, s15.
Daha önce, İstanbul’un kent kültürüne ve geçmişine dair bir şeyler okurken, Beyoğlu’ndan ve Ruslardan bahseden birçok içerikle karşılaşmıştım. Birkaç hafta önce de, Beyoğlu’ndaki eski otelleri ve yemek yiyebileceğim güzel restoranları araştırırken sıklıkla karşılaştığım Rus isimlerin İstanbul ile olan ilişkisi benim için iyice merak konusu olmuştu. Tam bu merakım üzerine de son olarak, Jak Deleon’un Beyoğlu’nda Beyaz Ruslar kitabı karşıma çıktı.
Beyoğlu’nda Beyaz Ruslar: Spassibo, Boğaziçi’nde Ruslar ve Anılar
Jack Deleon‘un İstanbul tarihi ve kültürü üzerine Türkçe ve İngilizce otuzdan fazla kitabı mevcut. [1] Kendisinin soyu da İstanbul’a ilk gelen Beyaz Ruslar’dan Natasha Khamiakova Deleon’a uzanıyor. Söz konusu bu kitabı da teyzesinin anısına yazdığı bir eser. Kitap, temel olarak Beyaz Rusların başta Türkler olmak üzere kendilerine kucak açan milletlere teşekkür niteliğinde yazdıkları Spassibo (Rusça: Şükran, Teşekkür) isimli kitabı dayanak alıyor. İstanbul’da Babok ve Oğlu Matbaasında 1924 yılında basılan bu eser, İngilizce, Fransızca ve Rusça olmak üzere üç bölümden oluşuyormuş. Türklere ayırdıkları bölümüne, Beyaz Ruslar’ın gözünden İstanbul’a bakış da diyebiliriz. Spassibo haricinde yine o dönemde yazılmış Boğaziçi’nde Ruslar isimli kitap, teyzesinin anıları ve yaşayan kişilerin anlattıkları da yazara kaynak oluşturmuş.
Spassibo Constantinople! Teşekkürler İstanbul! Bize kollarını açtın, barındırdın, iş buldun, hayatımızı kurtardın! Seni hiç unutmayacağız, dünya güzeli şehir!
– Spassibo, Önsöz.
Kitapta Neler Bulabilirsiniz?
Beyoğlu’nda Beyaz Ruslar’ın kaynak niteliğinde bir araştırma / derleme kitabı olduğunu söyleyebilirim. Etkileyici bir yazım dili ya da sürükleyici bir yönü bulunmuyor. Hatta okurken zaman zaman sıkıldığım oldu. Yine de İstanbul’a ve birçok konuya dair başka bir yerde bu kadar bir arada bulamayacağımız bilgiler içeriyor. Örneğin, Çiçek Pasajı’nın ismini alması, 1924 İstanbul ismiyle yeniden açılan ünlü Rejans restoranının geçmişi ve Smirnoff vodkasının dört yıl boyunca İstanbul’da üretilmesi benim aklımda kalan bilgiler. İstanbul’un ve özellikle de Beyoğlu’nun geçmişine, geçmişten bugüne gelen kültürüne ilgi duyuyorsanız, okuyabilirsiniz.
Kitap ilk olarak 1990 yılında Çelik Gülersoy Vakfı İstanbul Kütüphanesi Yayınları tarafından yayımlanmış. Yıllar sonra, 2003-2008 yılları arasında da Jak Deleon‘un kitaplarını yayımlayan Remzi Kitabevi tarafından ciltli üç baskısı yapılmışç Son olarak da Tuna Egemen‘in seslendirmesiyle, Sesli Kitaplar Yayıncılık tarafından yayımlanmış. Ben 2008 yılındaki üçüncü ve son Remzi Kitabevi baskısını okudum. Güncel bir baskı bulamazsanız, bu baskıyı sahaflarda bulabileceğinizi düşünüyorum.