Jules Verne’in son romanı diyebileceğimiz Wilhelm Storitz’in Sırrı, yazarın oğlu Michel Verne tarafından tamamnlanmış, dil ve nitelik bakımından oldukça zayıf bir eser… ve Hetzel’e taslağını gönderdiği son romanıdır. Birçok yönden eksik olan bu roman, Verne’in ölümünden sonra oğlu Michel Verne tarafından düzenlenmiştir. Oğul Verne’in düzenlemeleri, romanın ana hatlarında önemli değişiklikleri de içerir. Bu yüzden, romanın tam anlamıyla bir Jules Verne eseri olduğunu söylemek doğru değildir.
Michel Verne’in romanda yaptığı iki büyük değişiklik vardır. Bunlardan birisi, romanın zamanını değiştirerek 18. yüzyıla döndürmesidir. Oysa babası romanı 19. yüzyılda geçirmekte ve röntgen ışınları gibi zamanın birçok yeniliğine atıf yapmaktaydı. İkinci önemli değişikliği de romanın sonunda yapmıştır. Orjinal metinde, Myra karakteri hikayenin sonunda görünmez olarak kalırken, Michel Verne onu yeniden görünür yapmıştır. Bu değişiklik olmasaydı, belki de okuyucuları Jules Verne’in son eserinde, ondan yarı trajik bir son okuyacaktı demek mümkün…
Kitabın Konusu
Wilhelm Storitz’in Sırrı, Ragz isimli kurgusal bir Macaristan kasabasında geçiyor. Kardeşi Marc tarafından mutlu bir haberle kasabaya çağrılan Henri Vidal’ın Tuna boyunca yaptığı yolculuk ile roman güzel bir açılış yapıyor. Henri’nin anlatıcı olduğu romanda, basit bir aşk-intikam öyküsü okuyoruz. Seyahati sırasında garip durumlarla karşılaşan Henri’nin karşılaştıkları, Ragz’a ulaştığında yaşayacaklarının fragmanını oluşturuyor.
Ragz’da, Marc ve Myra’nın düğün hazırlıkları sürerken, bu düğünü engellemek isteyen görünmez bir kötülük vardır. Myra’nın daha önce reddettiği Wilhelm isimli bir adam, esrarengiz şeyler yaparak düğüne engel olmaya çalışır. Kasaba halkı yaşananlardan korkarken, Marc ve Henri düğünün gerçekleşmesi için çabalar. Kasabanın yetkilileri ile beraber Storitz’in maskesini düşürüp onu yakalamaya çalışırlar…
Yayınlanışına ve Baskılarına Dair
Romanın sonradan ortaya çıkan taslaklarından, Jules Verne’in Wilhelm Storitz’in Sırrı üzerine ilk kez 1897 civarında çalıştığını görürüz. Bu çalışmayı H.G. Wells‘in aynı tarihte yayınlanan Görünmez Adam‘ından ilhamla hazırladığını söylemek de yanlış olmaz sanırım. Bu ilk taslağın ardından Verne, zaman içerisinde roman üzerinde çalışmaya devam etse de ölümünden önce yayına hazır olmadı. Babasının ölümünün ardından roman üzerinde çalışan Michel Verne, Hetzel’in de isteğiyle romanda ciddi değişikliklere gitti. Son halini verdiği roman, Wilhelm Storitz’in Sırrı adıyla 1910 yılında yayınlandı. Romanın Jules Verne tarafından yazılan halinin bir el yazması ise ancak 1977 yılında ortaya çıktı. Bu versiyon, 1985 yılında Jules Verne Derneği tarafından yayınlandı.
Romanın ülkemizdeki çevirilerini taradığımda, Ahmed İhsan Tokgöz’ün bir çevirisine rastlamadım. Bulabildiğim ilk çeviri, Verne’in eserlerini dilimize kazandıran önemli çevirmenimiz Ferid Namık Hansoy‘a ait. Bu çeviri, Wilhelm Storitz’in Esrarı adıyla 1943 yılında İnkılap Kitabevi tarafından basıldı. 2002 yılında Pınar Güzelyürek tarafından yeniden çevrilen eser, Wilhelm Storitz’in Sırrı adıyla İthaki Yayınları tarafından yayınlandı. Okuduğum ve üzerine yazdığım bu son baskısı ise Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları’ndan. Alev Özgüner imzalı çeviri, 2022 yılının Şubat ayında, yayınevinin Modern Klasikler Dizisi içerisinde 194. kitap olarak yayınlandı.
Wilhelm Storitz’in Sırrı Üzerine Kısa Yorumum
Bu tarz romanlarda sırrı okuyucu çok erken tahmin eder. Ciddi anlamda bir ters köşe yapılmayacaksa, kurgu ve dil ile okuyucuyu hikayeye bağlı tutabilmek gerekir. Aksi durumda okuyucu, romanı yalnızca zaten bildiği sonun bir an önce gelmesi için okur. Bu da sıkılmasına ve metinden kopmasına yol açabilir. Kısacası, konuyu ve sırrı biliriz ya da büyük oranda doğru tahmin ederiz. Yalnızca olayların nasıl çözüleceğini merak ederek iyi bir çözüm okumak isteriz.
Ortada yarım kalan ve sonrasında ciddi anlamda değiştirilen bir roman var. Böylesine değiştirilmiş ve yavan bir romanı tamamen Jules Verne’e atfetmek doğru olmaz. Bunu göz ardı etmeyerek, yukarıda belirttiğim noktayla değerlendirdiğimde romanın tam anlamıyla “olmamış” bir eser olduğunu hiç çekinmeden söyleyebilirim. Bu romanın hemen öncesinde yayınlanan Görünmez Adam‘a ya da on yıl öncesinde yayınlanan Dr. Jekyll ile Bay Hyde‘a bakarak, ne kadar olmadığını çok daha iyi anlamak mümkün. Bu iki örnekte de durumu hemen kavrarız ancak büyük bir heyecanla okumaya devam ederiz. Örneğin, Stevenson, romanında bunu avukata bırakılan vasiyetname ve mektuplar aracılığıyla yapar. Etik değerler içerisinde büyük bir gizem yaratır ve okuyucuyu son ana kadar meraklandırır. Wilhelm Storitz’in Sırrı’nda ise maalesef bu yönde bir çalışma dahi bulunmuyor. Bu da romanı okuması sıkıcı bir metin haline getiriyor. Sıkılarak okuduğum ve beğenmediğim tek Jules Verne eseriydi. Puanım: 1,5/5