Levâyih-i Hayat, ilk Türk kadın romancımız olarak kabul edilen Fatma Aliye‘nin beş romanından dördüncüsüdür. 1899-1900 yılları arasında kaleme aldığı bu eser, beş kadının evlilikleriyle ilgili birbirlerine gönderdiği on mektuptan oluşur. Tanzimat döneminden itibaren edebiyatımıza girdiğini söyleyebileceğimiz “mektup roman” anlatım tekniğinin güzel bir örneğidir. Osmanlı’da kadınların gözünden yaşam amaçlarına, evliliğe ve kadın-erkek ilişkilerine ışık tutması bakımından da önemli bir romandır.
Bizim evlilikteyse, oğullarını eve bağlamak için bir gelin aranılmıyor muydu? Aile halkını nice kahırlarla üzen, evinden uzaklaşarak iğrençlik ve eğlence çirkefinde yüzen bir adamı evine çekmeye, geleceğini birkaç bin kuruşluk düğün masraflarıyla satın aldıkları bir zavallının masum tavırları ve halleri ve temiz kalbi yeterli midir? Bizim gözümüzde eş olmak neydi, bense buna karşılık ne buldum!
Levâyih-i Hayat, Fatma Aliye, s7.
Levâyih-i Hayat’ın Yayınlanışı ve Baskıları
Bu mektup romanı ilk olarak dönemin kadın gazetelerinden Hanımlara Mahsus Gazete‘de tefrika edildi. 1899-1900 yılları arasında on altı bölümde yayınlandı. Ardından Ma’arif Nezaret-i Celile’sinin izni ile kitap olarak baskı yaptı. Bu basıma ait bir kopya, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne ait Atatürk Kitaplığı’nda yer alıyor. Eser, latin harfleri ile ilk kez 2002 yılında Boğaziçi Üniversitesi Yayınları tarafından yayınlandı. Bu baskıda eserin Osmanlıca orjinali, latin harflerine çevirisi ve günümüz Türkçesine uyarlaması yer alıyor. Türkçe çevirisinde Tülay Gençtürk Demircioğlu‘nun imzası yer alıyor. Bu baskıyı takip eden yıllarda, eser farklı yayınevleri tarafından da yayınlandı.
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018 yılında Türk Edebiyatı Klasikleri Dizisi’ni hayata geçirdi. Bu dizi, Türk edebiyatının klasik eserlerini günümüz Türkçesiyle okuyuculara sunuyor. Dizi içerisinde yayınlanan ilk Fatma Aliye romanı, 2018 yılının Kasım ayında çıkan Refet oldu. Ardından, 2020 yılının Ocak ayında Levâyih-i Hayat dizinin otuzuncu kitabı olarak raflarda yerini aldı. Her iki eserin de Türkçesine uyarlamasını Senem Timuroğlu yaptı. Dizi devam ettikçe, yazarın diğer eserlerinin de yayınlanmasını bekliyorum.
Levâyih-i Hayat Üzerine Kısa Yorumum
Refet, daha önce kendisine dair birçok şey okuduğum ancak hiçbir eserini okuma fırsatı bulamadığım Fatma Aliye’nin okuduğum ilk romanıydı. Dönemi için öneminin farkında olsam da, hem edebi hem de içerik yönünden eseri beğenmedim. Üstelik romanın düşünce dayanağını da oldukça yetersiz buldum. Levâyih-i Hayat için de tam olarak aynı şeyleri düşünüyorum. Yazar, daha sonraki bir romanı olmasına karşın kendisini pek geliştirmemiş. Mektupların konusunda ciddi bir samimiyet hissediliyor. Buna karşın, bu samimiyetin aktarılışındaki gereksiz süslü cümleler ve temeli güçlü olmayan söylemler okuyucuyu düşünmekten oldukça uzaklaştırıyor.
Evet, bu eğitim ve öğretim, bu emek ne için? Bir gün eş, yoldaş olacağımız bir adama kendimizi beğendirmek, dinletmek, onun takdirine ulaşmak için değil mi? Ablam da bu kadar çalıştırıldı. Şimdi kendini kime dinletiyor, kime beğendiriyor?
Levâyih-i Hayat, Fatma Aliye, s47.
Aslında okurken bu uzaklaşmanın yalnızca okuyucu için değil, yazar için de gerçekleştiğini düşündüm. Güzel bir yerden yazmaya başlamış ancak yazısını süslemek uğruna başladığı yerden çok uzaklaşmış. Kadının kendisi için, birey olmanın güzelliği için ayaklarının üzerinde durması gerek değil midir? Tüm ömrünü, tüm eğitim ve öğretimini iyi bir eş olmak için aldığını kabullenerek söyleyen bir kadın karakteri Fatma Aliye gibi bir yazardan okumak beni şaşırttı. Levâyih-i Hayat, elime aldığımda hızlıca bitirdiğim ancak hiç beğenmediğim bir eser oldu. Puanım: 1/5.