Osmanlı’yı Yeniden Keşfetmek Serisi, ülkemizin önde gelen tarihçilerinden İlber Ortaylı‘nın Osmanlı Devleti ekseninde yaptığı konuşmaların kitaplaştırılma projesidir. İlber Hoca, 2000’li yılların başlarında, Osmanlı Devleti’nin kuruluşunun 700. yıl kutlamaları ekseninde, toplumun yedi asırlık tarihe ilgi duymaya başladığını fark etmiş. Sonrasında bu toplumsal ilgiye cevap verebilmek amacıyla da bu seriyi oluşturma fikrini ortaya koymuş. Bu fikir çerçevesinde İlber Ortaylı’nın konuşmalarını Engin Atatimur’un kızı Neslihan Atatimur deşifre ederek yazıya dökmüş. Sonrasında İlber Hoca’nın kendisi gözden geçirerek bazı düzenlemeler yapmış. Ardından Timaş Yayınları da bu seriyi yayımlamaya talip olmuş. 2006-2008 yıllarında dört kitap Osmanlı Tarih Dizisi içerisinde ardı ardına yayımlanmış.
Konuşmalarımızın Osmanlı’yı yeniden keşfetmekten ziyade belki bir yorum ve birtakım az bilinen, okul müfredatlarında yer almayan kurumları ve çizgileri yorumlamak ve betimlemek şeklinde anlaşılmasını temenni ederim.
Osmanlı’yı Yeniden Keşfetmek, İlber Ortaylı, s7.
İlber Ortaylı’nın Osmanlı’yı Yeniden Keşfetmek Serisi İçerisindeki Kitapları
Serinin ilk kitabı Osmanlı’yı Yeniden Keşfetmek, 2006 yılında yayımlandı. İlber Hoca bu kitapta, “Osmanlı İmparatorluğu nedir?” gibi temel bir konuya eğiliyor. Bu konunun etrafında, imparatorluğun yaşam şeklini, ünlü simalarını ve kurumlarını kısa bölümlerde işliyor. Kitap içerisinde Mimar Sinan’dan devşirme sistemine, mutfaktan kadılara kadar birçok konuda kısa bölümler yer alıyor. Popüler tarih konusunda iddialı bir kitap olduuğunu söyleyebilirim.
Serinin ikinci kitabı Son İmparatorluk Osmanlı, ilk kitabın aksine daha derli toplu bir içeriğe sahip diyebilirim. Bu kitapta, Osmanlı’nın son imparatorluk olduğuna vurgu yapılarak, bu yönden ele alındığı konuşmalar yer alıyor. Osmanlı’nın diğer devletlerle olan ilişkileri, kurumları, kişileri ve siyasi olayları hoş bir sohbet havasında aktarılıyor. Bir devlet oluşundan ziyade imparatorluk oluşuna dikkat çeken yönüyle seri içerisindeki en ilgi çekici kitap olduğunu düşünüyorum.
Serinin üçüncü kitabı Üç Kıtada Osmanlılar, ikinci kitap gibi, Osmanlı’yı dikkat çekici başka bir yönden ele alıyor. İlber Hoca bu kitapta, Osmanlı Devleti’nin uzun yıllar boyunca üç kıtada hâkimiyetini sağlayan etkenleri işliyor. Yönetim biçimi, millet sistemi, hukuk sistemi, diplomatik ilişkiler vb. şeyler üzerine birçok detay var. Böylece, devletin kuruluşundan önemli fetihlere, Plevne Savunması’ndan Son Osmanlılara kadar, Osmanlı’nın etkinliğine tanıklık ediyoruz.
İlber Hoca, 2007 yılında yayımlanan son kitap Tarihimiz ve Biz’i, tarih bilinci üzerine inşa etmiş. Popülerlik kazanan ve birçok baskı yapan serideki bilgilerin doğru anlaşılması amacını taşıyor diyebilirim. Bu yönünün yanında Osmanlı’dan bakışla Türklerin Dünya ile ilişkilerine dair bilgi de içeriyor. Dahası, kitabın ilk bölümlerinde bu ilişkileri kavramanın önemini de hoca uzunca anlatmış. Bu bölümlerin serinin ilk kitabında yer alıyor olmasının, popüler tarih okuyucuları için daha verimli olabileceğini düşünüyorum.
Seri Hakkındaki Genel Yorumum
Aslında popüler tarih kitaplarını çok sık okumam. Derin ve anlamlı okumalar yapmayı daha çok seviyorum. Bu seriyi , İlber Ortaylı’nın bilgisine olan ilgim ve merakım vesilesiyle okudum. Ancak içeriğindeki bilgi seviyesi açısından oldukça yetersiz buldum. İlber Hoca bu kitapları tarihe ilgisi olan ancak tarih hakkında bilgisi olmayanlar için oluşturmuş diyebilirim. Osmanlı’ya merak duyan birisi için bu bu dört kitabı okumak, Osmanlı’nın siyasi, dini, askeri, ekonomik ve gündelik yaşam alanlarına dair genel bilgiler edinmeyi sağlayabilir.
Ayrıca belirtmeliyim ki konuşma metinlerinden derlenen bu tarz kitaplarda, editörlerin büyük bir görevi olduğunu düşünüyorum. Metni olduğu gibi değil, dil ve yazım kuralları çerçevesinde belirli bir kurgu ile yazıya dökmek gerekir. Okuyucunun içeriği rahat anlayabilmesini sağlar. Maalesef bu seride, bu tam anlamıyla es geçilmiş. Seri içerisindeki tüm kitaplar ciddi anlamda anlatım bozuklukları içeriyor. Bunun yanında, farklı kitaplardaki bazı bölümler İlber Hoca’nın aynı konuşmalarını içeriyor. Dört kitapta, maalesef ki birbirini tekrar eden birçok bölüm mevcut.
Velhasıl, birkaç küçük not almış olsam da benim yeniden dönüp elime almayacağım kitaplardı demeliyim. Osmanlı’yı bir imparatorluk olarak ele alan ikinci kitap haricinde, seriyi genel anlamda çok kötü buldum. Kurgu dışı ve anlam bütünlüğü olmayan metinler içerdiği için, meraklısına detaylı bir okuma yapmasından ziyade ilgisini çeken bölümlere göz gezdirmesini tavsiye ederim.