Zavallı Çocuk – Namık Kemal

Zavallı Çocuk, Namık Kemal’in 1873 yılında yazıp yayınladığı üç perdelik tiyatro oyunudur. İlk piyesi Vatan Yahut Silistre‘nin sahnelenmesinin ardından yaşanan olaylar sonucunda sürgün edildiği Magosa’da kaleme almıştır. Yayınlanış sırasına göre altı oyunundan ikincisidir. 1874 yılında, yazarın sürgünü devam ederken Güllü Agop’un Gedikpaşa’daki Osmanlı Tiyatrosu‘nda sergilenmiştir. Fransız romantizminin etkisinde yazıldığı belli olan oyun, aşkı yüzünden hastalanan sevgili temasının edebiyatımızdaki ilk örneğidir. Bu tema, Recaizade Mahmud Ekrem‘in Vuslat‘ı ve Abdülhak Hamid Tarhan‘ın İçli Kız‘ından başlayarak uzun yıllar devam eden hissi bir edebiyat dönemini başlatmıştır.

Eserin çıkış noktası, yazarın 19 Kasım 1872 yılında İbret gazetesinin 56, sayısında yayınladığı “Aile” isimli makalesine dayanır. Namık Kemal bu makalesinde, toplumdaki aksaklıklara değinerek, bu aksaklıkların giderilmesi için eğitimin aileden başlaması gerektiğine dikkat çeker. Ona göre, aile yapısı düzgün bireyler toplumda huzuru ve karşılıklı dayanışmayı tesis eder. Bu yüzden, toplumdaki sorunları aile bireylerinin çocukluk dönemlerinden itibaren yanlış eğitilmelerine bağlar. Verdiği örneklerle yapılan yanlışlara dikkat çekerek açıklamalar getirir. Aşağıda bir tanesini okuyabileceğiniz bu örneklerde, toplumda sıkça yaşanan çarpıcı tablolar ortaya koyar. Makalesinden bir yıl sonra, Zavallı Çocuk’ta, bu tabloları yalın bir dille oyuna dökmüştür. Evin hanımının yetişmesiyle ilgili olarak yazdığı bu örnek de, Zavallı Çocuk’un bir sahnesine aktarılmıştır.

“Hanımının da çocukluğunda bir sevgili bebeği varmış. Teehhülden sonra bebek gitmiş, yerine bir kız gelmiş; o da büyümüş, bebek nasıl hanımefendinin emrettiği yerde yatmaya mecbur ise kız da öyle hanımefendinin arzu ettiği beyin koynuna girmekte muztar olmuş. Nihayet teverrüm etmiş. Biçare gâh ettiğini, gâh Cenâb-ı Hakk’ın mücâzâtını düşünerek iki elini böğrüne koymuş, rahat döşeğinin etrafını hazin hazin dolaşır dururmuş.

Aile, Namık Kemal, İbret Gazetesi, No:59,19 Teşrinisani 1872

Zavallı Çocuk: Konusu ve İşlenişi

Zavallı Çocuk, beraber büyüyen Şefika ve Ata isimli iki gencin aşkı etrafında döner. Eserin birinci perdesinde ön dört yaşındaki Şefika’yı ve on dokuz yaşındaki tıbbiye öğrencisi Atâ’yı tanırız. Bu perdede ikili, uzun duygusal tiratlarla birbirlerine olan aşklarını itiraf ederler. İkinci perde, Şefika’nın babasının borçları sebebiyle bir Paşa’ya verilmesini konu alır. Atâ’yı sevdiğini babasına söyleyemeyen Şefika, ailesinin huzura kavuşması için bu evliliğe gönülsüz de olsa razı olur. Atâ bu durumdan tamamen habersizdir ve Şefika’nın annesinden isteği üzerine habersiz kalacaktır. Üçüncü ve son perde istenmediği bu evliliğin Şefika üzerinde yarattığı yıkım üzerinedir. Şefika verem olmuş ve ölümün kıyısında gezerken, Atâ mektepten eve güzel bir haberle döner…

Öf… Meğer insan ömrü çocukluğundan ibaret imiş. Meğer ondan sonrası hep kabir azabı, cehennem ateşi imiş.

Zavallı Çocuk, Namık Kemal, s25.

Oyun, anne babaların çocuklarını rızalarını almadan, kendi çıkarları için evlendirmelerini eleştirir. Bunun sonucunda ortaya çıkan felaketleri duygusal olarak işler. Son derece basit bir kurgusu vardır ve sade bir dille yazılmıştır. Şefika ve Ata’nın birbirlerine aşklarını tarif ettikleri tiratlar bile oldukça sadedir. Karakterlerin de herhangi bir derinliği yoktur. Hatta oyundaki kişilere karakter demek bile zordur. Yalnızca, yazarın toplumsal bir örneği aktarmak için yazdığı sözleri aktarırlar. Oyunun tamamı bilinmeyen bir zamanda, bir evin içerisinde geçer. Eserin bütününe bakıldığında zamanın ve mekanın bir önemi olmadığı görülür. Yine de, eserin yazılış amacı olan eleştiri sebebiyle olayların Osmanlı’nın son döneminde geçtiğini söyleyebiliriz.

Zavallı Çocuk’un Yayınlanışına ve Baskılarına Dair

Eser ilk olarak yazıldığı 1873 yılında, Namık Kemal’in sürgünü devam ederken yayınlandı. Ardından 1874 yılında Güllü Agop’un Gedikpaşa Tiyatrosu‘nda oynandı. Bu sergilemenin kitaba olan ilgiyi arttırması, kitabın yeni baskılar yapmasını sağladı. Diğer yandan korsan baskılarının çoğalmasına da sebep oldu. Bu yüzden, günümüze ulaşan aynı tarihli baskılardan hangilerinin korsan, hangilerinin orjinal esere ait olduğu kesin değildir.

Eserin latin harfleriyle ilk basımı 1940 yılında Remzi Kitabevi tarafından yapıldı. Bu baskı için eseri Mustafa Nihat Özön tertip etti. O günden bugüne, eser dilimizde farklı yayınevleri tarafından birçok kez basıldı. Okuduğum ve yorumladığım bu baskısı ise, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları‘nın Türk Edebiyatı Klasikleri Dizisi içerisinde yer alıyor. Salih Bora‘nın düzenlemesiyle, dizinin 58. kitabı olarak 2021 yılının Eylül ayında yayınlandı.

Zavallı Çocuk Üzerine Kısa Yorumum

Zavallı Çocuk, Namık Kemal’in Vatan Yahut Silistre ve İntibah isimli eserlerinin ardından okuduğum üçüncü eseri oldu. İlk oyunu ve ilk romanı gibi, bu ikinci oyununu da vasat diyebileceğim bir seviyede buldum. Avrupa seyahati sırasında izlediği oyunlardan esintiyle kaleme aldığı ve yalnızca yazıldığı gün için anlam ifade eden bir eser olduğu çok açık. Hatta, Victor Hugo’nun Hernani isimli oyunuyla olan benzerliklerini dikkate alırsak, bu tanımı “esinti” kelimesinden öteye bile taşıyabiliriz.

Eser, okuduğum birçok kaynakta sade dili, yaptığı toplumsal eleştirisi gibi şeylerle övülüyor olsa da hiçbirine katılmıyorum. Bana göre sadeliği, tamamen yüzeyselliğinden geliyor. Hiçbir derinlik ve düşünce barındırmıyor. Yapmış olduğu istenmeyen evlilik eleştirisi de oldukça yetersiz. 14 yaşında bir kızın 39 yaşında bir erkeğe gönülsüzce verilmesini anlatırken, 19 yaşında bir başka erkekle beraberliğini normal kılıyor. Bu noktada, bu olaya ve esere günümüzden bir bakış yapmak oldukça önem taşıyor. Bozuk toplum yapısını kendince normal gösteren böyle bir oyunun basılmasının ve pazarlanmasının etik dışı olduğunu düşünüyorum. Hukuki kısmına, ülkede hukuka dair hiçbir şey kalmadığı için değinmeyeceğim. Puanım: 1/5.