Ali Bey, Osmanlı’da hem devlet adamlığı yapmasının yanında, edebiyatçı kimliğiyle de dikkate değer bir isim. Özellikle batılı tarzda tiyatronun gelişmesinde hem yazdığı oyunlarla hem de çevirileriyle büyük rol aldı. Asıl isimi bazı kaynaklarda Ömer Âli bazılarında ise Mehmed Âli olarak geçer. Kendisi ise, eserlerinde yalnızca Âli adını kullanmıştır. Âli ismi yaygın olduğu için, Düyûn-ı Umûmiye’deki görevinden dolayı Direktör Âli Bey olarak anılır. Seyahat Jurnali de Ali Bey’in Düyûn-ı Umûmiye’de müfettişlik yaptığı dönemde kaleme aldığı ancak çok sonraları yayınladığı bir eserdir. 1885-1888 yılları arasında, ş sebebiyle çıktığı doğu seyahatini anlatır. Edebiyatımızın batılı anlamdaki ilk günlüğü kabul edilen eser, bugünden geriye bakıldığında da önemli bir tanıklıktır.
Bu jurnalin içeriği sadece gözlemlerden oluşmaktadır. Bir meziyeti varsa o da Irak gibi uzak memleketlerin ve özellikle Hindistan şehirlerinden bazılarının buralarca bilinmeyen durumlarına ve adetlerine dair genel bir fikir vermesinden ibarettir.
Seyahat Jurnali, Âli Bey.
Seyahat Jurnali’nin Baskılarına Dair
Ali Bey’in 1885-1888 yılları arasındaki seyahatini içeren Seyahat Jurnali, 1896 yılında yayınlandı. Dönemin en büyük matbaalarından Artin Asaduryan Matbaası tarafından yayınlanan eser, resimler de içeriyordu. Eser bu ilk baskının ardından, Cumhuriyet sonrası da dahil olmak üzere Arapça harflerle birçok baskı yaptı. Sonraları Latin harfleriyle çeşitli baskıları oldu ancak, 2003 yılına kadar tüm baskıları Osmanlıcaydı. 2003 yılında ise, eserin içerisinden bir bölüm Cahit Kayra tarafından günümüz Türkçesine uyarlandı. Büke Yayınları, bu bölümü Dicle’de Kelek ile Bir Yolculuk ismiyle yayınladı.
Ali Bey, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları’nın 2019 yılı içerisinde Türk Edebiyatı Klasikleri Dizisi‘ne aldığı yazarlardan oldu. Seyahat Jurnali, klasik eserlerin günümüz Türkçesine uyarlanarak sunulduğu dizinin yirmi beşinci kitabı olarak yayınlandı. Uyarlaması Mefharet Kandemir tarafından yapılan eserin bu basımınd, ilk basımdaki resimler de yer alıyor.
Seyahat Jurnali Üzerine Kısa Yorumum
Seyahat Jurnali, oldukça sade bir üsluba sahip. Âli Bey eserinde, dört yıla yakın süren seyahatinin her bölümüne, tarihlendirerek kısaca değiniyor. Eserin büyük bölümü, yolculuğun anlatımını içeriyor. Yürüyerek, kelekle ya da at üstünde fark etmeksizin, geçtiği her yere dair kısa bilgiler ve tespitler aktarıyor. Gittiği yerleşim yerlerine ise birçok yönden değindiği, mizahi ögeler içeren, kısa kısa bölümler okuyoruz. Bu kısacık bölümlerde, bazen karşılaştığı bir düğünü, bazense merakından özellikle gidip izlediği bir cenaze törenini anlatıyor.
Tüm bu aktarımlar, dikkatli bir okuyucu için, döneme dair önemli bir tanıklık içeriyor. Dönemin doğusunda, birçok farklı etnik grubun yaşantısına dair bilgi ediniyoruz. Yalnızca bununla da kalmıyor, şehirlerin büyüklüğü, yapısı ve yönetimi gibi konularda da fikir sahibi oluyoruz. Diyarbakır’dan ısmarladığı bir kelek ile Dicle üzerinden yolculuğunu anlattığı bölüm, eserin en keyifli kısmını içeriyor. Okurken, bir rehber eşliğinde Dicle’de gezi turuna çıkmışız hissi uyandırıyor. Bu bölümde, Bağdat’a kadar, Dicle’nin her iki yakasındaki tüm yerleşim yerlerine dair bilgi edinebiliyoruz. Bir roman olsaydı, Huckleberry Finn’in Maceraları’ndan farklı olmazdı herhalde. Aslında bir roman olmasından önce, keşke bu yolculuğun bir haritası olsaydı diye düşünüyorum.
Velhasıl… Bugüne kadar, ön yargılı olduğum bir dönemin eserlerinin yayınlandığı Türk Edebiyatı Klasikleri Dizisi içerisinde ondan fazla kitap okudum. Seyahat Jurnali, dizide tam anlamıyla beğendiğim ilk kitaptı. Hem dili, hem yazarı hem de önemiyle çok güçlü bir yapıt. Döneme bir tanıklık için, mutlaka okuyun. Puanım: 4,5/5